Entama l’iviernu

L’iviernu, que percuerre xineru, febreru y marzu, ye una dómina de durmitación na sociedá tradicional. Tolos ciclos productivos agrarios yá finaran hai un par de menses y la tierra espera, mansulino y callandino, la llegada la primavera. Ye tiempu de trabayu silente, poco visible, nel que se consume lo collechao y agabitao tiempu enantes. Por eso les fiestes iverniegues son cellebraciones xeneralmente modestes y perafitaes nel ámbitu llocal, n’aldega o na parroquia.

Agora bien, hai dos momentos nos qu’esta tranquilidá ruempe con españíu y con esbardies comportamentales: el día d’añu nuevu y, perriba tóo, l’antroxu, que tamién ye fiesta d’añu nuevu na tradición romana republicana, cuando enantes del calendariu imperial de Xulio César y d’Octavio Augusto. Trátase de varios díes nos que, por frente a l’austeridá propia d’una sociedá d’autoabastecimientu y non muncha bayura, les families “tiraben la casa pela ventana” y convidaben a vecinos y parientes. Yera tala la rotura col devenir cuotiduanu que’l verbu “antroxar” tien nel asturiano d’anguaño dos significaos: “correr l’antroxu” y “comer a fartafarta”. Col antroxu va acabar el ciclu ivernal y, con ello, los samartinos, como bien mos amuesa’l dichu popular:

“antroxu fuera,

el que nun mate

nun come morciella”.

Y, per otra banda, el ritmu la vida campesino va vese ximielgao na metada l’iviernu pol samartín, el gran referente productivu’l periodu, como tamién lo fore nel anterior ciclu serondiegu, nel que, precisamente, festexárase a Samartín. L’equivalente d’agora va ser San Antón, ya que, como mos diz la tradición,

“el diecisiete xineru,

San Antón el llaconeru”.

Esti ciclu ivernal entama coles fiestes solsticiales. El solsticiu d’iviernu, que se produz, asigún los años, pente’l 19 ya’l 24 d’avientu, ye’l día nel que’l nuesu planeta alcuéntrase más lloñe’l Sol, colo que mos alfrentamos a la nueche más llarga. Por eso, les fiestes cellebraes na rodolada esi día son fiestes solares, nes que se cellebra la victoria l’astru rei, que, pasu ente pasu, entama ganar la griesca a les tenebres. D’ehí surde la tradición cristiana’l nadal, díes de cellebración que se cuerresponden col solsticiu d’iviernu, nes que Cristo, talamente como’l paganu “solis invictus”, vien pa traemos la lluz que venimos perdiendo dende’l solsticiu de branu. La ilesia garrara no concreto’l día venticinco porque esi yera’l día’l nacimientu de Mitra, un dios mesopotámicu que naciera del vientre d’una virxe.

Nel mes de xunu, el solsticiu de branu identifícase dafechamente cola tradición cristiana de San Xuan, de magar custión perconocía pa toles persones. Pero, a la contra, non tol mundiu sabe que’l solsticiu d’iviernu tamién tien el so trasuntu cristianu en San Xuan, porque tóo queda entaramangao col nadal. El casu ye que, del mesmu mou qu’en xunu festexamos al Xuan bautista, n’avientu faese lo propio col Xuan evanxelista.

La tradición cristiana propónmos dos “xuanes” qu’anuncien. El bautista, nel solsticiu de branu, cuando la nueche entama ganar tarrén, anuncia la llegada de Cristo, “mesíes” que mos devolverá la lluz cuando llegue’l solsticiu d’iviernu. Pela so parte, l’evanxelista damos l’”apocalipsis”, la “revelación” –qu’esa ye la traducción del griego y que nun tien necesariamente connotaciones catastrófiques-, el cambiu’l mundiu dempués de que quede encarnáu el fíu de Dios.

Hai autores qu’afirmen que los “santos xuanes” (los dos San Xuan) son adaptaciones del dios romanu Ianus, col que, pente otres coses, comparten afinidaes fonétiques en llatín y nes llingües romances. Ianus yera conocíu como’l “dios bifronte”, tando representáu por un vieyu con dos cares, una mirando pal oriente –nacimientu’l Sol- ya otra pal occidente –muerte’l Sol-, useya, anunciando per un llau y anticipando per otru. Per un lláu mira haza’l futuru y pel otru mira haza’l pasáu.

La realidá ye que na tradición popular el ciclu ivernal entama’l trece d’avientu, que pasa por ser el día más curtiu l’añu. La razón alcuéntrase en qu’esi día yera un ventitantos nel calendariu romanu republicanu. Entóncenes cellebrábense fiestes de lluces que los cristianos tresformaron en Santa Llucía y dedicáron-y el día trece nel nuevu calendariu gregorianu. Pero tal paez que nel inconsciente colectivu de los asturianos quedó amatagáu esi desfase de feches, afirmando’l refraneru –con pallabres esactamente iguales a les qu’escuchamos na islla de Man- que

“per Santa Llucía

mengua la nueche y crez el día,

pero al pasu la pita”.

Y, de xuru que dempués de llargues observaciones, tamién mos recuerda que

“per Santa Llucía

mengua la nueche y crez el día,

per navidá

nel so ser ta,

y de navidá pa riba

al pasu la pita”.

Tamos delantre d’un personax inesistente, como ye evidente: ye mui sospechoso que una tal “Llucía” tenga por fiesta el día anteriormente dedicáu a la “lluz”. El casu ye que Santa Llucía tuvo muncha tradición n’Asturies, cellebrándola con veles y candeles, nunes ceremonies mui asemeyaes a les que se practiquen en Suecia, onde les muyeres van orniaes con sombreros que lleven nes ales delles veles prendíes.

Imprimir